Ja sam pojmove “građanin” i “građanski princip” u prvom redu koristio imajući u vidu individualna prava “konstitutivnog pojedinca” (za razliku od kolektivnih prava “konstitutivnih naroda” i “etničkog principa” u državi Bosni i Hercegovini), a potom sam kao nezavisni kandidat na lokalnim izborima 2016. pojam “građanski” upotrebljavao u smislu “nepartijski”, tj. “nepolitički” u sklopu predizborne kampanje u kojoj sam propagirao depolitiziranje javnih preduzeća pomoću “građanskih” upravnih i nadzornih odbora, kao i u cilju oživljavanja direktne demokratije i građanske samouprave u lokalnim zajednicama.

Danas moram priznati da je zapravo nemoguće depolitizirati pojam “građanin” jer je njegov jedini kontekst država, tj. politička zajednica u kojoj vlada određeni politički sistem.

“Građanin” doslovno znači “državljanin” i to dvoznačje potiče iz vremena kada su građani grčkog polisa bili zapravo državljani grada-države (dok je u modernoj državi/naciji “državljanstvo” zapravo “nacionalnost”).

Pojam “građanin” podrazumijeva državljanstvo, tj. nacionalnost i znači pripadati određenoj naciji, političkoj zajednici, sistemu sa političkim i nacionalnim obilježjima, bojama, grbovima, zastavama. “Građanin” je u potpunosti politički definisan i jedini način da ga depolitiziramo jeste da postupimo poput Diogena koji je upotrijebio riječ “kosmopolita” definišući njime “građanina svijeta”, tj. “državljanina svijeta”, osobu “čovječanske nacionalnosti”. Jedino u slučaju “kosmopolite” se ne radi o pripadnosti, privrženosti nekoj određenoj državi, naciji, narodu, već o pripadnosti i privrženosti pojedinca prije svega ljudskom rodu (pojedinca kao žitelja, stanovnika planete Zemlje).

Kosmopolita

“Kosmopolita” (iliti “građanin svijeta”) jeste zapravo oksimoron čije bi značenje u slobodnom prijevodu bilo slično onom koje imaju pojmovi kao što su, recimo:  “šumski građanin” ili “građanin livade”.

Mi se pojmu “kosmopolita” ili “građanin svijeta” (u smislu “građanin planete Zemlje” (u smislu: građanin prirode”)) možemo nasmijati, ali ne cinično jer sam pojam u sebi  sadrži i zadržava za sebe sav mogući cinizam. Možemo mu se nasmijati od srca zato što je uistinu duhovit, a time i oslobađajući. On otkriva vještački karakter pojma “građanin” jer “kosmos”, tj. svijet, tj. priroda jesu sve osim politički organizovanih cjelina i u tome leži osnovna razlika i definicija kako prirode – tako i društva. U kosmosu/svijetu/prirodi ne postoje politike ili ljudski zakoni – postoje prirodni zakoni, zakoni fizike, koji su nepisani, ili su (ako baš insistiramo) zapisani, tj. konstituisani u samoj materiji, tvari, a ne van nje, u nekoj odvojenoj, zasebnoj instituciji kao što je u ljudskom društvu slučaj.

Priroda je prirodna, a društvo karakterišu ideje, koncepti, konstrukcije koje su često artificijelne, vještačke, izvještačene, “neprirodne”, pa čak i protuprirodne, antiprirodne.

Prirodna država

Svaka država je zapravo vještačka tvorevina. Države ne rastu u prirodi. Sama civilizacija (civitas) je suprotno od divljine. Zato ribe ne smatramo “građankama rijeka i mora”, ptice “građankama šuma i livada”, dok majmune ne vidimo kao “građane džungle”. Zašto čovjek, koji je takođe dio istog tog svijeta (s kojim dijeli veliki dio svog DNK) mora sebi stvarati posebno mentalno stanje za svoje mentalno postojanje na ovoj planeti – nekakav politički entitet i identitet kroz ustav države?

Država sa svojim građanima i svojim državnim (a ne prirodnim) zakonima kojih se građani svojevoljno pridržavaju ili koje im institucije države moraju silom nametnuti (to sve zajedno Ciceron naziva “civitas”) po nekima služi zapravo da ukroti i civilizuje čovjekovu divlju prirodu. To bi značilo da je država zapravo jedno javno priznanje da se mi jednostavno plašimo biti ono što jesmo.

Ja mogu razumjeti da su gradovi-države nastali da se odvoje i zaštite “pitomi” od “divljih”, (konstruktivni privrednici i proizvođači  od destruktivnih štetočina i pljačkaša), ali ni zidine, a ni policija “polisa” ne mogu spasiti i sačuvati građane od njih samih, tj. od njihove sopstvene prirode onda kada, prije ili kasnije, u nekoj generaciji podivljaju boreći se za opstanak ili prestiž; otimajući se za pozicije političke i ekonomske moći na društvenoj ljestvici poput majmuna na drvetu.

Pošto ni sociologija kao “nauka o društvu” ne može misliti “izvan kutije” države (jer se radi o tzv. “građanskoj nauci”), moramo ovom fenomenu pristupiti antropološki i zaključiti da je od svih majmuna na ovoj planeti čovjek najsujetniji i najnarcisoidniji majmun koji je sebi napravio državu da se u njoj ogleda i da putem svoje “nacionalne akademije nauka i umjetnosti” umno odgovara na pitanja kao što su: ko je na svijetu najpametniji, najljepši, najhrabriji, najnapredniji, najrazvijeniji, naj, naj, naj…

Radi toga je jedan cinik kao što je Diogen morao izmisliti oksimoron “građanin prirode” (ili svijeta) kako bi kroz njega ukazao na svu mizeriju građanskog nacionalizma kao još jednog partikularizma; kako bi ga kontrastirao ne samo primitivizmu politike identiteta: etničkog, rasnog, nacionalnog, vjerskog, zavičajnog, već i konceptu građanstva/državljanstva kao političkog identiteta koji često počiva na banalnom nacionalizmu, pukom patriotizmu kao ideologiziranih, institucionaliziranih ostataka instinktivne teritorijalnosti primata u divljini.

Stoga dozvolimo Diogenu da bude ciničan. Čovjek ne samo da ima pravo na to, već, maltene, posjeduje i autorsko pravo na cinizam.