Građani plaćaju poreze državi kako bi policija štitila njihovu imovinu, njihove biznise, ili kako bi javno zdravstvo štitilo njihovo zdravlje, zdravlje njihovih najbližih, ali uz sve to mnogi građani plaćaju npr. i privatnu zaštitarsku agenciju ili posjećuju privatne ordinacije da čine to isto. Postavlja se pitanje zašto građani dva puta plaćaju istu uslugu i da li mogu prestati plaćati državi za ono što država nije u stanju isporučiti, a u stanju je automatski naplatiti svakog mjeseca i od svakog ugovora?

Imajući u vidu da građani žive u tzv. “zarobljenoj državi”, pitamo se gdje završe sve te pare? Ili, kako je glasilo ono zastupničko pitanje na Skupštini Kantona Sarajevo: “Đe su pare?”

Ako pogledamo oko sebe prvo što vidimo su dobra auta koja, kada nisu parkirana po trotoarima, saobraćaju jako lošim cestama.

Vidimo javnu imovinu i javne prostore kako nestaju, propadaju, a privatnu imovinu i zdanja kako nastaju, kako se gomilaju bez ikakvog plana, bez cesti, bez ulica, bez vodovoda, odvoda, kanalizacije, škola, policijskih i vatrogasnih stanica, bez javnog prevoza, tramvajskih i autobuskih linija, bez trotoara!!!, bez javnih parkova i trgova, bez željeznice, bez autoputeva.

(Samo čekamo da se još i dalekovodi počnu rušiti jer, ako se sjećate, prije nekoliko godina su stranke na državnom nivou vlasti otkrile fond od par milijardi namijenjenih održavanju dalekovoda i odmah su sazvale sjednicu i rastalile tu lovu između sebe.)

Šta se dešava u zemlji u kojoj se susreću Istok i Zapad, bogati Sjever i siromašni Jug, u kojoj primitivizam sreće neoliberalizam?

Po definiciji: “zarobljavanje države (eng. state capture) je korupcijska praksa kojom subjekt zarobljavatelj blokira i diriguje institucijama sistema da bi one radile njemu u korist.”

“Zarobljavatelji” su u našem slučaju same političke stranke koje su često, ako ne “društva jednog lica”, a ono barem “društva veoma ograničene odgovornosti”.

Državu su zarobile političke stranke počevši od domova zdravlja, kliničkih centara, “nezavisnog sudstva”, javnih preduzeća, javnih institucija, inspekcija, telekomunikacija, energetika… younameit.

Ako su stranke u potpunosti politizirale i na taj način doslovno zarobile javni sektor uzimajući procente od plata stranačkih rukovodilaca koje su tamo postavile, koristeći javna preduzeća kao svoje bankomate (a pri tome se još finansiraju iz budžeta), namiještajući tendere i usmjeravajući javnu potrošnju u privatne firme stranačkih funkcionera i ortaka, ne izgleda li pomalo kao da “svi putevi vode u Rim”, tj. da se svi tokovi novca na kraju slijevaju u džepove stranačke elite, umjesto da se vraćaju građanima kojima su namijenjeni?

Ne izgleda li kao da su stranke postale apsolutni gospodari, “legalni reketari” koji mogu da zaštite sitnu buraniju npr. od inspekcija, pa i od samog zakona (ako si vjerni član i ako, osim poreza, uplatiš nešto i njima naročito u vrijeme predizbornih kampanja)?

Nije li to onda ono što se zove “partijska država”, tj. država koja služi partijama, partijskim liderima, partijskim članovima, a ne građanima?

Sve ukazuje na to da jeste.

Pa dobro, šta je obrnuto od partijske države?
Šta je suprotnost partijskoj državi?

Suprotno ili obrnuto od partijske države je država koja ne pripada partijama već pripada građanima, dakle: građanska država.

Ovdje dolazimo do jednog bitnog značenja pojma “građanski” koji, u ovom smislu, ne označava klasu (srednju građansku klasu, buržoaziju), već označava čitavu javnost, kompletno građanstvo jedne ustavne republike, stanovništvo jedne teritorije uvezano Ustavom i zakonima u tzv. “civitas”.

“Građanska država” se, u ovom smislu, prije svega odnosi na državni tj. javni sektor: na državne službe i organe, na državna/javna preduzeća i ustanove koje bi trebale biti depolitizirane da bi pripadale i služile samim građanima, a ne strankama na vlasti.

Partijska država je partijska, a ne građanska, jednako onda kada se radi o jednopartijskom režimu kao i onda kada se radi o koaliciji partija koje čine režim, pa makar one konstantno graktale jedna na drugu. Važno je da jedne drugima oči ne vade, već dobro gledaju da svaka svoje inkasira za vrijeme mandata, kao da im je zadnji. A znaju dobro da nije.

Društvo u partijskoj državi nije slobodno, nije građansko, jer svaki segment društva biva kontrolisan od strane vladajućih stranaka putem zarobljenog državnog aparata.

Bosna i Hercegovina ima republikansko uređenje. Iako joj to ne stoji u samom nazivu. Ona je republika. Znamo da nije monarhija, nije kneževina, nije patrimonijalna, nije ničiji amanet, nasljedstvo, nije vazalna država nekih careva, već je suverena, nezavisna, plurinacionalna država njenih građana. To znači da su sve državne/javne stvari, po definiciji “javna stvar”, tj. pitanje cjelokupne javnosti, a nipošto pitanje stranačkih lidera, interna “partijska stvar”, izborni i politički plijen pobjedničkih stranaka i koalicija (kako to nalaže politička folklorna tradicija).

Republika je “javna stvar” i ne pripada strankama i njenim liderima, već pripada javnosti, tj. svim građankama i građanima. Predsjednici stranaka i same stranke dolaze i odlaze, a ustavna republika ostaje. Ostaje građanska. Ostaje građanima. Bez obzira na njihovu vjersku, etničku i nacionalnu pripadnost (ili nepripadnost) zato što to tako određuje i garantuje Ustav, a ne politički programi i djelovanje stranaka.

Nema potrebe da stranke izigravaju zaštitare naroda ili građana, ako građane i narode štiti sam Ustav. To onda dođe nešto kao “duplo oporezivanje”.
Mi već plaćamo sudsku vlast i pravnu državu (koja bi trebala biti nezavisna od političkih stranaka) da radi taj posao, zašto bi još plaćali “reket” strankama da rade to isto?

“Građanska država” nije isto što i stranačka, tj. partijska država. Građani moraju biti svjesni svojih prava i tražiti nazad svoju državu, osloboditi je iz stranačkog zarobljeništva, iz kandži stranaka koje su je kidnapovale i zarobile.

TO je vrh prioriteta i istinski “građanski koncept” na kojem “građanska ljevica” mora insistirati, bilo da je u opoziciji ili na poziciji, a ne ona politika državnog nacionalnog identiteta koja se bazira na ideologiji unifikacijskog državnog/građanskog nacionalizma koji je pomalo desni, isključiv i preziran prema nacionalnoj i etničkoj pripadnosti. Ta ideja, ta ideologija državnog/građanskog nacionalizma predstavlja veliku distrakciju, jednu veoma “smarajuću” fiksaciju i, nadasve, jednu kulturnu/identitetsku nadgradnju koja, čak i kada bi zaživjela, kada bi se desila, ne samo da ne bi riješila problem korupcije i zarobljene tj. partijske države, već mi se čini da upravo služi za odvlačenje pažnje građanstva od tog problema. Ne kažem da je to namjerno, da se radi o zavjeri, saučesništvu, partokratskoj koaliciji “po vertikali”. Nije isključeno da se radi o čistom i iskrenom romantičarskom eskapizamu očajnih, pogubljenih, izvaranih i opljačkanih masa.

Građanska država, ili građanska republika (Res Publica iliti “javna stvar”) znači javnu vlast, tj. državu kao javno pitanje svih njenih punoljetnih građana, a ne višedecenijski režim vladajuće koalicije manje-više istih stranaka i njihovih lidera.

Ovaj “građanski koncept” je važan za opstanak države, jer ako ne prihvatamo ustavom utemeljenu apersonalnu racionalno-legalnu vlast, ako svaki put svjesno ili nesvjesno poistovijetimo državu sa (pa i utemeljimo njeno postojanje na) “državotvornim” strankama i njihovim karizmatičnim liderima i/ili vojskovođama, svaki put ćemo imati raspade tih država nakon raspada tih stranaka ili nakon smrti stranačkih lidera, što je pokazatelj nezrelosti i nespremnosti jednog (ne)građanskog društva da bude (samo)organizovano u suverenu, nezavisnu, ustavnu, demokratsku građansku državu i da vlada samim sobom putem državnih institucija.

Republika nije ni patrimonijalna država koju neko može naslijediti ili ostaviti u amanet, koju može voditi neka dinastija. Ona je sušta suprotnost tome (što je, na kraju krajeva, francuska revolucija jasno i grafički pokazala).

Važno je biti svjestan da zarobljena i partijska država nije boljka samo Bosne i Hercegovine. Naša “bolest” nije toliko specifična koliko mi želimo u to vjerovati. Nije da je “nigdje na svijetu nema”.
“Zarobljena država” je česta pojava. Jednako su česte partijske države kao i pokušaji uvođenja raznih diktatura u raznim republikama širom svijeta gdje se u pravilu radi o strankama i stranačkim liderima koji nastoje oteti republiku njenim građanima i umjesto javnom interesu podrediti je svom stranačkom interesu, a taj stranački interes predstaviti kao vitalni nacionalni interes svih građana ili pojedinih grupa. Zato je važno da je “građanska ljevica” internacionalna, da se bori za republikansko uređenje, za ustavnu demokratiju, pluralizam i parlamentarizam internacionalno, a ne samo i isključivo nacionalno, u svojoj državi jer ne postoji “nacionalna građanska ljevica”. To je onda bliže nacional-socijalizmu, zar ne?

S druge strane, slušam neke iz “građanske ljevice” u BiH kako insistiraju na građanskoj državi, ali samo na državnom (nacionalnom) nivou, dok na entitetskim, kantonalnim i opštinskim nivoima praktikuju koncept partijske države.

Partijska država se prepoznaje u entitetskim i kantonalnim javnim preduzećima i institucijama koje stranke na vlasti decenijama koriste kao “bankomate” vodeći ih kao sopstvene stranačke firme, tretirajući ih kao ratni, izborni, politički plijen.

Isti koncept se prepoznaje i na opštinskim nivoima gdje se stranke i njihovi načelnici ponašaju posve autokratski negirajući građanima samoupravu u samim jedinicama lokalne samouprave. Ponašaju se kao da “jedinica lokalne samouprave” znači lokalnu samoupravu stranke i njenu autonomiju od drugih stranaka i koalicija na višim nivoima vlasti, a ne lokalnu građansku samoupravu.

Bosna i Hercegovina ima republikansko uređenje, što znači da država pripada građanima, a ne strankama, i to na svim nivoima. Čak i tamo gdje je jedan narod u velikoj većini i gdje je jedna stranka (obično ona koja tvrdi da je ekskluzivni predstavnik tog naroda u toj administrativnoj ili izbornoj jedinici) osvojila najveći broj glasova – to nikako ne znači da je ta stranka “osvojila” opštine, kantone, sve javne institucije i preduzeća za sebe i svoje članstvo.
Sve nabrojano i dalje pripada javnosti, tj. svim narodima i narodnostima, svim građanima, a ne “pobjedničkim partijama” i njihovoj autokratiji kako to primitivni politički folklor sada već tradicionalno tumači.

Teze su zamijenjene i vraćanje na fabričke postavke građanske države u smislu vraćanja države građanima iz kandži stranaka predstavlja istinsku promjenu paradigme.

Ako je neko zbilja za građanski koncept, za građanski princip i za građansku državu, onda neka se suprotstavi partokratskom konceptu, partokratskom principu i partijskoj državi, naročito na nižim nivoima vlasti, u entitetima, kantonima, opštinama gdje stranke utjeruju strah u kosti birača kao pravi karteli i kriminalne organizacije.

Želim reći da problem ove višenacionalne države nisu njeni slobodni i ravnopravni narodi, njeni slobodni i ravnopravni građani i civili sa svojim nacionalnim, etničkim i vjerskim razlikama, pripadnostima i nepripadnostima.
Problem su autoritarne i militantne stranke koje su uz pomoć manipulacije čitavih populacija (kao npr. penzionera ili boraca), uz pomoć trgovine glasovima (koja podrazumijeva uvođenje u prava ili stranačko zapošljavanje) sinhronizovano i na veoma sličan, zapravo identičan način, svaka za sebe zarobile svoj dio i nivo države i državna (tj. javna) dobra, preduzeća i institucije, otuđivši ih od javnosti, od običnih građana.

Sama činjenica da ove stranke i dalje otvoreno tretiraju javna dobra, javni prostore, javne institucije i javna preduzeća kao svoj ratni, a potom i izborni, svoj politički plijen (nerijetko insistirajući na ratnim zaslugama pobjedničkih kandidata “državotvornih” stranaka kao demobilisanih oficira), sama ta retorika koju koriste, taj sistem vrijednosti na kojem insistiraju, potvrđuje da se ne radi ni o građanskom društvu, a ni o građanskoj državi, pogotovo ne u smislu u kojem “građanski” takođe može značiti i “civilni” (za razliku od vojničkog).

Oslobađanje ove zarobljene države iz kandži parazitskih stranaka koje su je devastirale, istovremeno je i oslobađanje mladih, oslobađanje novih generacija i njihove budućnosti, oslobađanje građanskog društva iz okova militantnih ideologija prošlosti, što bi trebao biti prioritet savremene tj. tzv. “građanske ljevice” u Bosni i Hercegovini, a ja ne čujem takve jasne i glasne poruke iz tog pravca, čak ni onda kada su usta puna “građanskog principa” i “građanskog koncepta”.